Οι εργαζόμενοι σε πλατφόρμες στην Ευρώπη είναι σχεδόν 30 εκατομμύρια, ενώ το 2025 προβλέπεται να φτάσουν τα 46 εκατομμύρια. Από αυτούς, σύμφωνα με το Συμβούλιο της ΕE, η συντριπτική πλειοψηφία είναι αυτοαπασχολούμενοι (93%), εκ των οποίων οι δύο στους δέκα είναι πιθανόν «λάθος καταχωρισμένοι» (βλ. ψευδώς δηλωμένοι) ως  ανεξάρτητοι συνεργάτες. «Οι εργαζόμενοι που εσφαλμένα  κατατάσσονται ως αυτοαπασχολούμενοι δεν δικαιούνται τα ίδια δικαιώματα και ρυθμίσεις προστασίας με τους εργαζόμενους ως υπαλλήλους», σημειώνει το ευρωπαϊκό νομοθετικό σώμα.

Με άλλα λόγια, για περισσότερους από πέντε εκατομμύρια απασχολούμενους στις  ψηφιακές πλατφόρμες η κατ’ ευφημισμό «ελεύθερη» freelance εργασία, μόνο ελεύθερη δεν είναι.

Πίσω από τον συχνά ψευδεπίγραφο χαρακτηρισμό freelance υποκρύπτεται σχέση εξαρτημένης εργασίας. Δηλώνοντας τους εργαζόμενους στις ψηφιακές πλατφόρμες ως «συνεργάτες» οι μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου γλιτώνουν από ενοχλητικές υποχρεώσεις: Κατώτατο μισθό, συμβάσεις εργασίας, δώρα, επιδόματα, ασφαλιστική κάλυψη, άδεια μετ’αποδοχών.

πηγή: Συμβούλιο της ΕΕ – τα στοιχεία αναφέρονται στο 2022. Σήμερα ο αριθμός των εργαζόμενων σε πλατφόρμες προσεγγίζει τα 30 εκατ.

Η οδηγία για τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες

Αυτή την εβδομάδα το Συμβούλιο της Ευρώπης, έδωσε το πράσινο φως  στην οδηγία για «τη βελτίωση των συνθήκων εργασίας των εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες» – η οποία τίθεται σε ισχύ μετά τη δημοσίευσή της στην επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ.  Στη συνέχεια τα κράτη μέλη πρέπει να ενσωματώσουν τις διατάξεις της οδηγίας στο εθνικό τους δίκαιο εντός δύο ετών. Όμως οι εργαζόμενοι, μέσα από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικάτων  ETUC καλούν για ταχύτερες διαδικασίες.

Ήδη, από την αρχική πρόταση της Επιτροπής  το 2021  μέχρι να εγκριθεί με ευρύτατη πλειοψηφία, από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στα τέλη Απριλίου του 2024, μεσολάβησαν πολυετείς διαπραγματεύσεις, με  παρασκηνιακές πιέσεις και lobbying από τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις.

Η νέα οδηγία μπορεί να βάλει φρένο στην ψευδώς δηλωμένη «ελεύθερη εργασία» των απασχολούμενων στις ψηφιακές πλατφόρμες, καθώς ενεργοποιείται το «θεμιτό τεκμήριο απασχόλησης», που αποδεικνύει  ότι υφίσταται σχέση εξαρτημένης εργασίας.

Οι εργαζόμενοι που δηλώνονται ψευδώς ως αυτοαπασχολούμενοι, θα μπορούν να διεκδικούν αυτονόητα δικαιώματα που ισχύουν για τους μισθωτούς, ενώ το βάρος της απόδειξης ότι δεν πρόκειται για μισθωτή εργασία πέφτει στην πλατφόρμα-εργοδότη.

πηγή: Συμβούλιο της ΕΕ

Πιο ελαστική οδηγία

Η τελική εκδοχή της νομοθετικής ρύθμισης που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ είναι αρκετά πιο «νερωμένη» από την αρχική.  Η πρώτη εκδοχή υιοθετούσε μια σειρά από αντικειμενικά κριτήρια για τη μισθωτή εργασία που θα ισχύουν σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Όταν για παράδειγμα η εταιρεία-πλατφόρμα ορίζει τα επίπεδα των αμοιβών, επιβλέπει από απόσταση την παροχή υπηρεσιών, δεν επιτρέπει στους υπαλλήλους της να επιλέξουν τα ωράριά τους ή να αρνηθούν αποστολές, τους επιβάλλει να φοράνε στολή ή ακόμη τους απαγορεύει να εργάζονται για άλλες επιχειρήσεις, τότε προκύπτει εύλογα σχέση εξαρτημένης εργασίας.

Όμως η οδηγία που υιοθετήθηκε τελικά ανακαλεί αυτόν τον κατάλογο, αφήνοντας μεγάλη αυτονομία στις χώρες μέλη να θέσουν η κάθε μία τα δικά της κριτήρια.

Φρένο στην «αλγοριθμική σκλαβιά»

Η ευρωπαϊκή οδηγία για τους εργαζόμενους στις ψηφιακές πλατφόρμες επιχειρεί – για πρώτη φορά  – να  βάλει φρένο στην κατάχρηση των αλγοριθμικών μοντέλων διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού, θέτοντας κάποιους ελάχιστους κανόνες διαφάνειας.

Όπως περιγράφεται σε ενημερωτικό κείμενο της Συνέλευσης Βάσης Εργαζομένων Οδηγών Δικύκλου (ΣΒΕΟΔ), η νέα ευρωπαϊκή οδηγία προβλέπει μεταξύ άλλων  τα εξής:

•  Βάζει όρια στη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή λήψης αποφάσεων από τις ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας και ο εργαζόμενος ή ένας συνδικαλιστικός φορέας μπορεί να ζητήσει εγγράφως τον λόγο μετά από οποιαδήποτε απόφαση του αλγόριθμου.
• Απαγορεύει τη συλλογή και διατήρηση των προσωπικών δεδομένων των εργαζομένων, των πελατών και των καταστημάτων και απαιτεί να έχουν διαφάνεια στον αλγόριθμο.
• Δίνει το δικαίωμα στις αρχές να ελέγχουν το καθεστώς εργασίας στις πλατφόρμες.
• Δίνει δικαίωμα σε συνδικαλιστικούς φορείς να ζητούν ελέγχους, να κινούν δικαστικούς αγώνες ενάντια στις πλατφόρμε σε ό,τι  αφορά τα αυτοματοποιημένα συστήματα λήψεων αποφάσεων και παρακολούθησης, την ύπαρξη ή μη ψευδεπίγραφης freelance εργασίας και αν τηρείται η εργατική νομοθεσία.

Platfor(u)m

Τον Σεπτέμβριο, εν όψει της έγκρισης της ευρωπαϊκής οδηγίας, διοργανώθηκε στο  Παρίσι πανευρωπαϊκό φόρουμ εργαζομένων σε πλατφόρμες, με την ονομασία Τrade Union Platfor(u)m.  «Οι εργαζόμενοι στις μεταφορές λένε ότι η συγκεκριμένη οδηγία θα μπορούσε να σταματήσει να τους αντιμετωπίζει ως ‘σκλάβους ενός αλγορίθμου’, εάν εφαρμοστεί σωστά από τις εθνικές κυβερνήσεις», σημειώνεται στη σχετική ανακοίνωση της ΕTUC.

Στο φόρουμ συμμετείχαν περισσότεροι από 160 εργαζόμενοι σε πλατφόρμες από όλη την Ευρώπη, συνδικαλιστές, εμπειρογνώμονες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, καλώντας τις κυβερνήσεις να εφαρμόσουν σωστά την οδηγία για να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη «πλατφορμοποίηση» μιας σειράς κλάδων, πέρα από τη διανομή και τις μεταφορές. Ήδη σε όλη την Ευρώπη, όπως και στην Ελλάδα, οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν επεκταθεί σε τομείς όπως οι οικιακές υπηρεσίες, η καθαριότητα, φροντίδα παιδιών και  υγειονομική περίθαλψη και τα ταξί.

«Χρειαζόμαστε αξιοπρέπεια για την εργασιακή μας ζωή, όχι να είμαστε σκλάβοι ενός αλγορίθμου», δήλωσε χαρακτηριστικά διανομέας από την Ισπανία, καλώντας την κυβέρνησή του να εφαρμόσει ενεργά την οδηγία.

Τι ισχύει στην Ελλάδα

Η πρόσφατη επιτυχημένη 24ωρη πανελλαδική απεργία των διανομέων  στις δύο μεγαλύτερες ψηφιακές πλαφόρμες στην Ελλλάδα, έθεσε το θέμα της καταχρηστικά δηλωμένης ως «freelance» εργασίας,  διεκδικώντας την πρόσληψη των εργαζομένων απευθείας από τις εταιρείες.

Επιπλέον οι διανομείς στις πλατφόρμες ζητάνε να καταργηθεί το απαράδεκτο καθεστώς της υπενοικίασης εργαζομένων από εργολάβους – μεσάζοντες που αποκαλούνται «στολάρχες».

Όπως έχουν επανειλημμένα καταγγείλει τα σωματεία των διανομέων, οι στολάρχες απασχολούν κυρίως μετανάστες, με συνθήκες που θυμίζουν δουλοπαροικία. Παρακρατούν ποσοστά με το  «κεφάλι» (20% από κάθε εργολαβικό εργαζόμενο), κολλάνε ελάχιστα ένσημα, τα οποία συχνά εξαναγκάζουν να τα πληρώνει ο εργαζόμενος από την τσέπη του.

Όσο για την αλγοριθμική διαχείριση, σύμφωνα με δηλώσεις εργαζομένων, οι πληρωμές, οι διαδρομές, ακόμα και τα tips, υπολογίζονται μέσω αλγορίθμου. Οι ίδιοι δηλώνουν ότι έχουν μηδενική ενημέρωση για το πώς λειτουργεί ο αλγόριθμος κάθε εταιρείας  και ζητάνε  πώς διαφάνεια στην εφαρμογή του.

Επτασφράγιστο μυστικό

«Το  βασικότερο πρόβλημα είναι ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα για τον αλγόριθμο της κάθε εταιρείας. Δεν έχουμε καμία πρόσβαση, είναι επτασφράγιστο μυστικό», δηλώνει στο in o Mιχάλης Ρέντζος, γραμματέας του σωματείου εργαζομένων στην efood.  «Σαφέστατα τίθεται θέμα διαφάνειας στη διαχείριση των προσωπικών μας  δεδομένων και είναι ένα από τα θέματα που προβλέπει η ευρωπαϊκή οδηγία», προσθέτει.

«Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι ο αλγόριθμος δεν είναι κάτι το υπέρτατο και απρόσωπο, όπως μας το παρουσιάζουν. Άνθρωποι το φτιάχνουν, με συγκεκριμένες εντολές και στόχευση. Ο  αλγόριθμος στην ουσία ελέγχει τα πάντα: πώς διανέμονται οι παραγγελίες, πού πηγαίνουν, ποια αμοιβή θα έχουν. Μπορεί να παραμετροποιηθεί, όπως και γίνεται. Όταν είσαι ‘καλός’ υπάλληλος  – ως freelancer πάντα – σου δίνει περισσότερες παραγγελίες. Όταν θεωρήσει ότι δεν είσαι καλός σε τιμωρεί και σε αφήνει εκτός συστήματος. Θεωρητικά οι freelancers, σύμφωνα με τη σύμβαση και με το νόμο, μπορούν να αποδέχονται όποιες παραγγελίες θέλουν. Όμως στην πράξη αυτό δεν ισχύει, αφού τους πετάει έξω το σύστημα, χωρίς μάλιστα καν να τους το πει», τονίζει ο εκπρόσωπος του σωματείου.

Αλγοριθμική αυθαιρεσία

«Το πώς διανέμει τη δουλειά ο αλγόριθμος, προφανώς δεν είναι τυχαίο. Οι εταιρείες υποστηρίζουν ότι είναι τυχαίο, αλλά δεν ισχύει. Εμείς δεν έχουμε καμία πρόσβαση να βλέπουμε ούτε ποιες είναι οι παραγγελίες, ούτε πώς διανέμονται.  Δεν έχουμε πρόσβαση στις αξιολογήσεις που κάνει ο αλγόριθμος για μας τους ίδιους. Ούτε καν με ποια κριτήρια γίνονται.

»Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχει  ο αλγόριθμος είναι ότι ‘κλέβει’ στην ουσία την όποια εμπειρία έχουμε από τη δουλειά. Καταγράφει τις διαδρομές που κάνουμε και μαθαίνει από  τη δική μας εμπειρία. Δεν μας προτείνει ποια είναι η  βέλτιστη διαδρομή. Αλλά την κατέχει, και μετά μας κάνουν παρατήρηση ότι ‘δεν πάμε από τους πιο γρήγορους δρόμους’.  Εμείς ζητάμε να έχουμε πρόσβαση στον αλγόριθμο,  να γνωρίζουμε τα στοιχεία που μας αφορούν και με ποια κριτήρια αποφασίζει για μας.   Για παράδειγμα δεν έχουμε καν πρόσβαση στο δικό μας ταμείο – τις  εισπράξεις που είχαμε στη διάρκεια της ημέρας. Απλώς στο τέλος μας λέει ο αλγόριθμος ‘πρέπει να αποδώσεις αυτό το ποσό’. Ό,τι μας ζητάει η εταιρεία  είμαστε υποχρεωμένοι να το καταθέτουμε, χωρίς να μπορούμε να ελέγξουμε αν έχει γίνει κάποιο λάθος. Παλιότερα γίνονταν πολύ περισσότερα λάθη, τώρα σταδιακά ο αλγόριθμος βελτιώνεται».

Απολύεστε… λόγω αλγόριθμου!

Ένα από τα επιχειρήματα των ευρωπαϊκών συνδικάτων για τη διαφάνεια στην «αλγοριθμική διαχείριση» είναι ότι οι αλγόριθμοι παίρνουν κρίσιμες αποφάσεις,  για προσλήψεις και απολύσεις,  με μη ανακοινώσιμα και συχνά αυθαίρετα κριτήρια.  Σύμφωνα με τον γραμματέα του σωματείου της efood το φαινόμενο αυτό ισχύει και στην Ελλάδα.  «Βεβαίως και γίνονται απολύσεις επειδή έτσι αποφάσισε ο αλγόριθμος» δηλώνει ο Μιχάλης Ρέντζος. Ένα παράδειγμα είναι η απόλυση ή ‘διακοπή συνεργασίας’ λόγω ‘χαμηλού ποσοστού αποδοχής παραγγελιών’.  Είναι κάτι που  γίνεται  κατά κόρον τόσο με τους freelancer αλλά και με τους μισθωτούς. Εμείς όμως δεν έχουμε πρόσβαση στα δεδομένα που επικαλούνται οι εταιρείες πλατφόρμες. Είναι ό,τι πουν αυτοί», συμπληρώνει.

Ψευδεπίγραφη αυτοαπασχόληση

Ο συνδικαλιστής διανομέας θεωρεί ότι το ποσοστό «ψευδεπίγραφης» αυτοαπασχόλησης  στη διανομή είναι πολύ μεγαλύτερο από το 20% που υπολογίζει η ΕΕ για το σύνολο των εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες.  «Πρακτικά το 100% των freelancer στη διανομή, είναι καταχρηστικά δηλωμένοι ως  ‘συνεργάτες’. Αφού στην πραγματικότητα δεν αποφασίζουν για τίποτα. Ούτε για τις αμοιβές, ούτε για το ωράριο, ούτε για τις παραγγελίες».

Πολλοί αποδέχονται την εργασία freelance επειδή δεν τους δίνεται η επιλογή να προσληφθούν ως μισθωτοί. «Οι μόνοι που θέλουν να είναι freelancers είναι οι στολάρχες, που στην πραγματικότητα είναι δουλέμποροι», επιμένει ο εκπρόσωπος του σωματείου της efood.

Οι διανομείς στις ψηφιακές πλατφόρμες ζητάνε να καταργηθούν οι «στολάρχες» και οι εργαζόμενοι σε αυτούς να προσληφθούν απευθείας από τις εταιρείες. Επίσης ζητάνε τη μετατροπή των freelancers σε μισθωτούς, για όσους το επιθυμούν.

Διήμερη εκδήλωση της ΣΒΕΟΔ για την εργασία στις πλατφόρμες

Η Συνέλευση Βάσης Εργαζομένων Οδηγών Δίκυκλου (ΣΒΕΟΔ) διοργανώνει διήμερο συζητήσεων, την Παρασκευή 18 και Σάββατο 19 Οκτώβρη,  για τις «Εταιρείες Πλατφόρμες Εργασίας και την Ψευδεπίγραφη Freelance Eργασία», στις 20.00 στα γραφεία του σωματείου (Σπ. Τρικούπη 56-58 Εξάρχεια). Περισσότερα: εδώ